Εισαγωγή

Η κλιματική αλλαγή δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστο σχεδόν κανένα κλάδο, ειδικά εκείνους που περιλαμβάνουν την κατανάλωση ενέργειας αλλά και τη χρήση πρώτων υλών. Η επίδραση αυτή είναι πολυεπίπεδη και αναγκάζει τις εταιρείες να επαναπροσδιορίσουν τις στρατηγικές τους με γνώμονα τη βιωσιμότητα. Έχει μεγάλη σημασία, ακόμα και αν η Ελλάδα δεν συγκαταλέγεται στους μεγαλύτερους παγκόσμιους ή ευρωπαϊκούς παίκτες, οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στη χώρα να ενσωματώνουν στις διαδικασίες τους «πράσινες» πρακτικές, που συμβάλλουν όχι μόνο στη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων αλλά και στη δημιουργία κοινωνικής και οικονομικής αξίας. Αυτή η προσέγγιση πρέπει να εστιάζει στην ισορροπία μεταξύ περιβαλλοντικής προστασίας και ανάπτυξης, ώστε οι δράσεις υπέρ της κοινωνίας και της οικονομίας να μην αντιμετωπίζονται ως ανταγωνιστικές, αλλά ως συμπληρωματικές. Η υιοθέτηση βιώσιμων πρακτικών, όπως η ενεργειακή αποδοτικότητα, η ανακύκλωση και η υπεύθυνη χρήση των φυσικών πόρων, μπορεί να δημιουργήσει ένα μοντέλο ανάπτυξης που συνδυάζει την οικονομική ευημερία με τη μακροπρόθεσμη περιβαλλοντική και κοινωνική σταθερότητα.

Η αναγκαιότητα υιοθέτησης του πλαισίου SDGs στα έργα ΣΔΙΤ

Η βάση για το πλαίσιο των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) είναι η Ατζέντα 2030 για την Βιώσιμη Ανάπτυξη και η Addis Ababa Action Agenda για την Χρηματοδότηση της Ανάπτυξης. Οι ΣΒΑ είναι φιλόδοξοι, απαιτούν ένα μεγάλο βήμα αλλαγής στο επίπεδο τόσο των δημοσίων όσο και των ιδιωτικών επενδύσεων στο σύνολο των κρατών παγκοσμίως.  Απαιτούνται επίσης δημιουργικές και καινοτόμες λύσεις για την κινητοποίηση του ιδιωτικού τομέα ώστε να γίνουν οι κατάλληλες επενδύσεις και στο μίγμα της εμπορικής και δημόσιας χρηματοδότησης, ειδικότερα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης εντός του οποίου κινείται η Ελλάδα.

Τα έργα που υλοποιούνται μέσω Συμπράξεων Ιδιωτικού και Δημοσίου Τομέα (ΣΔΙΤ) έχουν τις ρίζες τους στην ίδια ολοκληρωμένη προσέγγιση που έχουν οι ΣΒΑ: κάθε συνιστώσα πρέπει να επιδιώκεται ως αναπόσπαστο μέρος του συνόλου, χωρίς το οποίο το αποτέλεσμα δεν είναι δυνατό.  Το θέμα δεν είναι ποιος είναι ο πάροχος, αλλά πώς θα διασφαλιστεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ότι οι άνθρωποι έχουν πρόσβαση σε ποιοτικές, οικονομικά προσιτές δημόσιες υπηρεσίες. Ο Στόχος 9: «Δημιουργία ανθεκτικών υποδομών, προώθηση της χωρίς αποκλεισμούς και βιώσιμη εκβιομηχάνιση και προώθηση της καινοτομίας» είναι ο πιο σχετικός με αυτή την κοινή βάση.

Για να επιτευχθούν οι ΣΒΑ, οι επενδύσεις σε υποδομές πρέπει να έχουν προτεραιότητα με γνώμονα την περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική βιωσιμότητά τους. Πρέπει να δοθούν κίνητρα στον ιδιωτικό τομέα έτσι ώστε να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις που συμφέρουν οικονομικά έτσι ώστε να επιλυθούν οι προκλήσεις της βιώσιμης ανάπτυξης. Η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα μπορεί να βοηθήσει όχι μόνο στην αύξηση του αποθέματος των περιουσιακών στοιχείων υποδομής, αλλά και να ενισχύσει τον ανθεκτικότητα, να δημιουργήσει πιο βιώσιμες λύσεις και να βελτιώσει την πρόσβαση σε υπηρεσίες υποδομής. Η ενσωμάτωση της βιωσιμότητας ως προσέγγισης στις διαδικασίες σύναψης συμβάσεων, μέσω των προδιαγραφών του έργου και των κριτηρίων ανάθεσης, για παράδειγμα, μπορεί επίσης να ενισχύσει τον αντίκτυπο των επενδύσεων σε υποδομές. Οι ΣΒΑ μπορούν επίσης να συμβάλουν στην κινητοποίηση υψηλού επιπέδου πολιτικής δράσης πίσω από ένα έργο υποδομής.

Σε παρόμοια κατεύθυνση, κινείται ήδη εδώ και κάποια χρόνια η υποχρέωση της ευρωπαϊκής Οδηγίας για την υποβολή εκθέσεων βιωσιμότητας από τις εταιρείες (Corporate Sustainable Reporting Directive) καλύπτοντας ολοένα και μεγαλύτερο εύρος επιχειρήσεων με πιο εξειδικευμένες απαιτήσεις. Η συστηματική καταγραφή, παρακολούθηση και δημοσιοποίηση του αντικτύπου της δραστηριότητάς των επιχειρήσεων στους τομείς «Περιβάλλον», «Κοινωνία» και «Διακυβέρνηση» (ESG), δεν είναι εύκολη διαδικασία, απαιτεί κινητοποίηση πόρων, που ιδίως σε μικρότερου μεγέθους επιχειρήσεις, δεν είναι πάντα διαθέσιμοι.

Τέτοια εργαλεία, όπως το πλαίσιο των SDGs, τα ESGs criteria, μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στην βέλτιστη προετοιμασία για την αρχική αξιολόγηση έργων και επιλογής από τις αρμόδιες Αρχές όπως είναι για παράδειγμα η Μονάδα ΣΔΙΤ και τα αρμόδια υπουργεία με στόχο να υπάρχουν λιγότερα μη προβλέψιμα ρίσκα. Επίσης, αποτελούν αποτελεσματικό τρόπο για την υποστήριξη έργων υποδομής κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής κάθε έργου είναι πολύ κρίσιμο για την ανάπτυξη ενός τόπου αλλά και για την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των  εμπλεκόμενων. Με την ενσωμάτωση πτυχών της βιωσιμότητας στις διαδικασίες ωρίμανσης, μέσα από εξειδίκευση ορισμένων κριτηρίων ολοκλήρωσης του έργου, η επίδραση των επενδύσεων υποδομών μπορεί να μεγιστοποιηθεί.  Είναι πολύ πιο εύκολο να προσελκύσει την προσοχή επενδυτών αλλά και πόρους από αναπτυξιακές τράπεζες και ιδρύματα.  Μέσω τέτοιων εργαλείων είναι πιο αποτελεσματική η παρακολούθηση του έργου μέσα από τον κύκλο ζωής του, συμβάλλοντας έτσι σε καλύτερη παροχή υπηρεσιών και βέλτιστη συντήρηση.

Η πραγματική πρόκληση οριζόντια στην εφαρμογή τέτοιων πλαισίων και στρατηγικών, όπως είναι τα κριτήρια ESG, ότι αποτελούν ένα εργαλείο που δεν είναι ακόμα στον πυρήνα της λήψης αποφάσεων από τις διοικήσεις, οι οποίες καλούνται να λάβουν αποφάσεις σε συνθήκες αυξημένης αβεβαιότητας και πολυπλοκότητας, να δημιουργήσουν κεφάλαιο εμπιστοσύνης με την κοινωνία και τους λοιπούς επιχειρηματικούς εταίρους, και περιβάλλον εμπιστοσύνης στον (σημαντικό πλέον) αριθμό επενδυτών που εντάσσει την αξιολόγηση στους τομείς ESG ως κριτήριο της τελικής επιλογής τους.

Η βιωσιμότητα αποτελεί από μόνη της σημαντική επένδυση και υποδηλώνει καταρχάς μια διαφορετική φιλοσοφία που υιοθετεί ένας οργανισμός σε όλες τις διαδικασίες και τις συνέργειές του.

Υποδομές και βιωσιμότητα

Ο Δρ. Απόστολος Παπαδόπουλος, Διευθύνων Σύμβουλος της FCNC Financial Advisors S.A., μαζί με τον κ. Νίκο Σέργη, Επικεφαλής της Ελληνικής Μονάδας ΣΔΙΤ, συμμετείχαν μαζί με άλλους φορείς χάραξης πολιτικής, εμπειρογνώμονες και επαγγελματίες στο 8ο Διεθνές Φόρουμ της UNECE για τις Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα που πραγματοποιήθηκε τον Μάιο στην Κωνσταντινούπολη, όπου συζήτησαν την συμβολή των βιώσιμων ΣΔΙΤ και της χρηματοδότησης υποδομών ως θέματα προτεραιότητας της οικονομικής ανάκαμψης, της κλιματικής ανθεκτικότητας και της ανοικοδόμησης κοινοτήτων που έχουν καταστραφεί από φυσικές καταστροφές και ένοπλες συγκρούσεις.

Το Φόρουμ συνδιοργανώθηκε από την Οικονομική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Ευρώπη και την κυβέρνηση της Τουρκίας.  Οι κ.κ. Παπαδόπολος και Σέργης είχαν την ευκαιρία να παρουσιάσουν καλές πρακτικές από την Ελλάδα κατά τη διάρκεια της 4ης παράλληλης συνεδρίας: «Looking ahead: Building a sustainable future through PPPs for the SDGs» . Εκεί παρουσιάστηκαν δύο μελέτες περίπτωσης, η μια αφορούσε τα σχολεία στην Κρήτη και η δεύτερη της εστίες του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, έτσι ώστε να αναδειχθεί ότι στην περίπτωση που οι διαδικασίες ωρίμανσης γίνονται πιο οργανωμένα, πιο έγκαιρα, πιο αποτελεσματικά ενσωματώνοντας εργαλεία που λαμβάνουν υπόψιν ζητήματα προστασίας του περιβάλλοντος, ενίσχυση της τοπικής και εθνικής οικονομίας αλλά και ενίσχυση των τοπικών κοινωνιών, τότε το έργο έχει μεγαλύτερες πιθανότητες στις περισσότερες φάσεις υλοποίησης αυτού να υλοποιείται πιο αποτελεσματικά τόσο για τους ιδιώτες όσο και για την Αναθέτουσα Αρχή.

Η επόμενη μέρα των ΣΔΙΤ

Το φθινόπωρο του 2024 βρίσκει την Ελλάδα με 20 συμβασιοποιημένα έργα ΣΔΙΤ και άλλα 44 εγκεκριμένα έργα[1]. Είναι κοινός τόπος ότι πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην αποτελεσματική ωρίμανση των έργων, της οποίας βασικός πυλώνας οφείλει να είναι η βιωσιμότητα των έργων.  Πρέπει να γίνουν σημαντικές προσπάθειες για να βελτιωθεί η ελκυστικότητα των επενδύσεων και να αμβλυνθούν τα χρηματοδοτικά κενά ενώ παράλληλα πρέπει να προσελκύονται υψηλού κύρους επενδυτές με πραγματική δέσμευση για την στήριξη της ανθεκτικότητας των τόπων και των τοπικών κοινωνιών.

Τέλος, παράλληλα με όλα τα ανωτέρω, σε επίπεδο πολιτικών είναι αναγκαίο να προχωρούν σχέδια που προωθούν την ψηφιακή μετάβαση αλλά και την ενίσχυση των δεξιοτήτων των εργαζομένων όπως και εφαρμόσιμα Green Growth Strategy Plans, τα οποία θα δίνουν έμφαση και στους τρεις πυλώνες (οικονομία, περιβάλλον και κοινωνία) ενώ καθοριστικής σημασίας είναι η ενίσχυση συνεργασιών μέσω δημιουργίας clusters εταιριών, ερευνητικών οργανισμών και λοιπών φορέων που προωθούν την βιώσιμη ανάπτυξη στην πράξη.  Όλες αυτές οι ενέργειες και οι δράσεις ολιστικά θα δημιουργήσουν το κατάλληλο «οικοσύστημα» για την εφαρμογή της βιωσιμότητας στην πράξη με όρους ανθεκτικότητας και επιτυχίας.

[1] Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις της Μονάδας ΣΔΙΤ, τελευταία ενημέρωση 06.10.2024 στο : Υλοποίηση αναπτυξιακών έργων ΣΔΙΤ – pppunit.minfin.gov.gr

Σχετική Βιβλιογραφία

PPP Reference Guide 3.0 (Full version) | Public Private Partnership (worldbank.org)

PPPs and SDGs, the Missing Stakeholder Is Civil Society | SpringerLink

Public-private partnerships and the 2030 Agenda for Sustainable Development (worldbank.org)

SDGs and PPPs: What’s the connection? (worldbank.org)