Η δυναμική των σχέσεων των ενδιαφερομένων μερών σε έργα σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) είναι πολύπλοκη και διαμορφώνεται από τις διαφορετικές προτεραιότητες, προσδοκίες και αρμοδιότητες κάθε ομάδας. Τα επιτυχημένα έργα ΣΔΙΤ απαιτούν την ευθυγράμμιση αυτών των συμφερόντων, τη συνεχή επικοινωνία και τη συνεργασία μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών. Συνεπώς, η αποτελεσματική συνεργασία με τους ενδιαφερόμενους φορείς/ τα ενδιαφερόμενα μέρη είναι απαραίτητη για την επιτυχία ενός έργου ΣΔΙΤ. Η ευθυγράμμιση των συμφερόντων των διαφόρων μερών, ο μετριασμός των συγκρούσεων και η εξασφάλιση διαφανούς επικοινωνίας μπορούν να συμβάλουν στη μείωση των κινδύνων και στην προώθηση της μακροπρόθεσμης επιτυχίας. Η συνεργασία μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών διασφαλίζει ότι το έργο επιτυγχάνει τους στόχους του, ενώ παράλληλα ωφελεί το ευρύτερο κοινό.
Σχήμα 1 Σχεδιάγραμμα ομάδων ενδιαφέροντος που εμπλέκονται σε έργα ΣΔΙΤ
Κάθε μια από τις ανωτέρω ομάδες ενδιαφερόμενων μερών σε ένα έργο ΣΔΙΤ συνοδεύεται από το δικό της σύνολο στόχων, το οποίο μπορεί μερικές φορές να οδηγήσει σε αντικρουόμενες προτεραιότητες. Εξαιτίας αυτής της κρισιμότητας των αντικρουόμενων προτεραιοτήτων, έχει σημασία να γίνει στα αρχικά στάδια, αυτά του σχεδιασμού και της ωρίμανσης ενός τέτοιου έργου, η σωστή αποτύπωση (mapping) των ενδιαφερόμενων μερών.
Οι κρατικοί οργανισμοί και ο δημόσιος τομέας επικεντρώνονται στην παροχή προσιτών, ποιοτικών υπηρεσιών, τηρώντας τους κανονισμούς. Ο ιδιωτικός τομέας στοχεύει κυρίως στην κερδοφορία, την αποδοτικότητα και τον έλεγχο κόστους, ενώ το κοινό ενδιαφέρεται για απρόσκοπτη πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες με ελάχιστες διαταραχές. Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα εστιάζουν στη σταθερότητα και στις μακροπρόθεσμες αποδόσεις. Η εξισορρόπηση αυτών των συμφερόντων είναι πρόκληση στα έργα ΣΔΙΤ, απαιτώντας διαπραγμάτευση και διαφάνεια.
Μια από τις κεντρικές δυναμικές στις σχέσεις των ενδιαφερομένων μερών των ΣΔΙΤ είναι η κατανομή των κινδύνων. Πρόκειται για μια βασική πτυχή των διαπραγματεύσεων των συμβάσεων μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Οι κίνδυνοι – μεταξύ άλλων - περιλαμβάνουν (α) τους κινδύνους κατασκευής, (β) τους επιχειρησιακούς κινδύνους, (γ) τους κινδύνους ζήτησης, (ε) τους ρυθμιστικούς και τους πολιτικούς κινδύνους και (στ) τους χρηματοοικονομικούς κινδύνους. Η διαπραγμάτευση της βέλτιστης κατανομής των κινδύνων είναι κρίσιμη, καθώς η κακή κατανομή μπορεί να οδηγήσει σε αποτυχία του έργου. Η κάθε πλευρά επωμίζεται τον κίνδυνο που μπορεί να διαχειριστεί καλύτερα. Πιο συγκεκριμένα, ο ιδιωτικός τομέας συνήθως διαχειρίζεται τους εμπορικούς και λειτουργικούς κινδύνους, ενώ η κυβέρνηση τους πολιτικούς και ρυθμιστικούς κινδύνους. Ωστόσο, και τα δύο μέρη συχνά συνεργάζονται για τον μετριασμό της ζήτησης και των χρηματοοικονομικών κινδύνων.
Τα ενδιαφερόμενα μέρη πρέπει να δημιουργήσουν σαφείς διαύλους επικοινωνίας και δομές διακυβέρνησης. Στο πλαίσιο του δημόσιου τομέα, οι διάφορες υπηρεσίες (οικονομικά, υποδομές, περιβάλλον) πρέπει να συνεργάζονται για την παροχή των απαραίτητων εγκρίσεων, αδειών και υποστήριξης. Η επιτυχία μιας ΣΔΙΤ εξαρτάται και από την ανοικτή επικοινωνία μεταξύ της κυβέρνησης και όλων των λοιπών ενδιαφερόμενων μερών. Στην Ελλάδα, τα τελευταία έτη λειτουργεί με αυτή τη μορφή η Μονάδα ΣΔΙΤ που είναι επιφορτισμένη με την οικοδόμηση των βάσεων και των ομαλών διαδικασιών για την υλοποίηση έργων ΣΔΙΤ στη χώρα και αποτελεί έναν «χώρο» που μπορεί να δρα θετικά στις σχέσεις μεταξύ Αναθετουσών Αρχών και των Ιδιωτών που συμμετέχουν σε αυτές τις διαδικασίες.
Παράλληλα, η τακτική ενημέρωση σχετικά με τα ορόσημα, τις προκλήσεις και την πρόοδο του έργου συμβάλλει στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης και στην επίλυση συγκρούσεων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, δημιουργούνται πλατφόρμες ή φόρουμ πολλαπλών ενδιαφερομένων μερών για να επιτραπεί ο διάλογος μεταξύ του ιδιωτικού τομέα, της κυβέρνησης, της κοινωνίας των πολιτών και των εκπροσώπων της κοινότητας, γεγονός που βελτιώνει τη διαφάνεια και τη συμμετοχή της κοινότητας.
Τα έργα ΣΔΙΤ συνήθως διέπονται από λεπτομερείς συμβάσεις που καθορίζουν τους ρόλους, τις ευθύνες και τις ρυθμίσεις καταμερισμού των κινδύνων μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών. Οι συμβάσεις πρέπει να είναι προσεκτικά δομημένες ώστε να διατηρείται ισορροπία μεταξύ της προστασίας του δημόσιου συμφέροντος και της παροχής κινήτρων για τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα.
Η διαδικασία διαπραγμάτευσης περιλαμβάνει:
- Τον καθορισμό βασικών δεικτών απόδοσης (KPIs) και συμφωνιών επιπέδου υπηρεσιών (SLAs) για τη μέτρηση της επιτυχίας του έργου.
- Τον καθορισμό χρηματοοικονομικών μοντέλων, συμπεριλαμβανομένων μηχανισμών πληρωμής και τιμολογίων που μπορεί να χρεώνει ο ιδιωτικός εταίρος.
- Τον καθορισμό της διάρκειας του έργου και των ρητρών εξόδου.
- Την εξασφάλιση ευελιξίας στη σύμβαση για την αντιμετώπιση απρόβλεπτων αλλαγών (οικονομική ύφεση, πολιτικές αλλαγές κ.λπ.).
Μετά την έναρξη του έργου, η συνεχής παρακολούθηση και αξιολόγηση είναι ζωτικής σημασίας για να διασφαλιστεί ότι όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους. Ο δημόσιος τομέας παρακολουθεί τη συμμόρφωση του ιδιωτικού εταίρου με τα ρυθμιστικά πρότυπα, τους όρους της σύμβασης και τους ΚΔΠ. Οι ρυθμιστικοί φορείς συχνά επιβάλλουν πρότυπα ποιότητας και ασφάλειας. Ο ιδιωτικός εταίρος παρέχει συνήθως τακτικές εκθέσεις προόδου και επιδόσεων. Ενδέχεται επίσης να υπόκεινται σε ανεξάρτητους ελέγχους. Οι μηχανισμοί δημόσιας διαβούλευσης και ανατροφοδότησης επιτρέπουν στους τελικούς χρήστες να εγείρουν ανησυχίες, να αναφέρουν προβλήματα και να παρέχουν ανατροφοδότηση σχετικά με την παροχή υπηρεσιών.
Τα έργα ΣΔΙΤ συχνά υπόκεινται σε αυστηρό δημόσιο έλεγχο και παρουσιάζουν πολιτική ευαισθησία, ιδιαίτερα όταν αφορούν βασικές υπηρεσίες (όπως η υγειονομική περίθαλψη ή οι μεταφορές) ή επιβάλλουν τέλη χρήσης (π.χ., σε δρόμους με διόδια). Η επιτυχία τους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την κοινή αντίληψη για τα οφέλη, τη δικαιοσύνη και την προσιτή τιμή που προσφέρουν. Αρνητικές αντιδράσεις από το κοινό, διαμαρτυρίες ή πολιτικές αντιπαραθέσεις μπορούν να εκτροχιάσουν την υλοποίησή τους. Επιπλέον, οι αλλαγές στην πολιτική ηγεσία ή στις προτεραιότητες της κυβέρνησης μπορεί να επηρεάσουν τη δέσμευσή της σε ΣΔΙΤ έργα, ειδικά σε μακροχρόνιες πρωτοβουλίες. Η ευθυγράμμιση των έργων με τους εθνικούς στόχους και η πολιτική υποστήριξη είναι καίριας σημασίας για τη βιωσιμότητά τους.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα έργα ΣΔΙΤ συχνά διαρκούν δεκαετίες, και η βιωσιμότητά τους απαιτεί από όλους τους ενδιαφερόμενους να διατηρούν μακροπρόθεσμη εστίαση. Η δυναμική της σχέσης πρέπει να εξελίσσεται με την πάροδο του χρόνου, καθώς οι φάσεις του έργου μεταβαίνουν από τον σχεδιασμό και την κατασκευή στη λειτουργία και τη συντήρηση. Τα ενδιαφερόμενα μέρη πρέπει να εστιάζουν σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής του έργου, προβλέποντας μελλοντικές προκλήσεις, όπως ανάγκες συντήρησης, περιβαλλοντικές επιπτώσεις ή μεταβαλλόμενες συνθήκες της αγοράς. Τούτων δοθέντων, οργανισμοί όπως η UNECE επιχειρούν μέσα από εφαρμόσιμα εργαλεία να ενσωματώσουν τη διάσταση αυτή για την βαρύτητα που έχουν οι ομάδες ενδιαφέροντος για ένα επιτυχημένο έργο ΣΔΙΤ.
Αξίζει να αναφερθεί για παράδειγμα η μεθοδολογία PIERS (Public Infrastructure Evaluation and Rating System)της UNECE η οποία ενισχύει τη διαχείριση των ενδιαφερόμενων μερών στα έργα με την ενσωμάτωση κριτηρίων για τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ). Επικεντρώνεται στην αξία για τους ανθρώπους και τον πλανήτη, δίνοντας έμφαση στη δέσμευση των ενδιαφερόμενων μερών παράλληλα με την πρόσβαση, την ισότητα και την περιβαλλοντική ανθεκτικότητα. Το πλαίσιο αυτό παρέχει δομημένες, υποστηριζόμενες από εμπειρογνώμονες αξιολογήσεις που αναδεικνύουν τη διασφάλιση της κυβέρνησης και των επενδυτών, συμβάλλοντας στην ευθυγράμμιση των έργων με τα αποτελέσματα των ΣΒΑ και δημιουργώντας μια πιο ισχυρή, διαφανή και βιώσιμη προσέγγιση για την ανάπτυξη έργων.
Η δυναμική των σχέσεων των ενδιαφερομένων μερών στα έργα ΣΔΙΤ απαιτεί προσεκτική εξισορρόπηση των συμφερόντων, συνεχή δέσμευση και συνεργασία. Η εξασφάλιση αποτελεσματικού επιμερισμού των κινδύνων, η διαφανής επικοινωνία και η ευελιξία αποτελούν το κλειδί για την ευθυγράμμιση των διαφορετικών στόχων των ενδιαφερομένων μερών, τον μετριασμό των συγκρούσεων και τη διασφάλιση της μακροπρόθεσμης επιτυχίας των έργων ΣΔΙΤ. Ο ρόλος κάθε ενδιαφερόμενου είναι αλληλοεξαρτώμενος και η συνεργασία τους καθορίζει τελικά τα αποτελέσματα του έργου.
Πηγές αναφοράς
- Henjewele, C., Fewings, P., & D. Rwelamila, P. (2013). De-marginalising the public in PPP projects through multi-stakeholders management. Journal of Financial Management of Property and Construction, 18(3), pp. 210-231.
- International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank. 2017. Public-Private Partnerships Reference Guide. Version 3, pp. 96 – 100
- United Nations Economic Commission for Europe. (n.d.). Public-Private Partnerships (PPP) and Infrastructure Financing. Retrieved [01.11.2024], from https://unece.org/ppp/em
